Op 30 september 2021 vond de TwynstraGudde Inspiratiebijeenkomst plaats. Ongeveer 40 klanten kwamen naar Amersfoort toe om samen de energietransitie in de gebouwde omgeving te bediscussiëren. Het evenement werd georganiseerd door een brede groep TwynstraGudde-adviseurs met verschillende achtergronden. Jorik van Koppen zat namens OchtendMensen in de organisatie.
Jorik heeft in de organisatie van dit evenement samengewerkt met tal van TwynstraGudde-collega’s om een zo sterk mogelijk evenement neer te zetten. Zijn taak was om de inspiratiesessies te coördineren waarin met diverse opdrachtgevers van TwynstraGudde een verdiepingsslag werd gemaakt in bepaalde onderdelen van de energietransitie in de gebouwde omgeving.
OchtendMensen wordt vaak aangeduid als de ‘young talent pool’ van TwynstraGudde. Onze adviseurs werken geregeld samen met TwynstraGudde in projecten, maar ook in het reilen en zeilen van de organisatie.
Het resultaat was een geslaagde bijeenkomst waar deelnemers naartoe kwamen uit alle hoeken van het veld: gemeenten, energiecoöperaties, adviesbureaus, energiebedrijven, et cetera. Het was erg inspirerend om samen met een stel ‘lotgenoten’ uit verschillende hoeken te bespreken voor welke uitdagingen we staan!
"Erg inspirerend om samen met een stel ‘lotgenoten’ uit verschillende hoeken te bespreken voor welke uitdagingen we staan."
De ambitie van bol.com: klimaatneutraal winkelen in 2025. Dit betekent dat de directe voetafdruk van bol.com teruggebracht wordt tot 0 gram CO2 per pakket. Daarnaast wordt duurzaam winkelen makkelijk gemaakt door het aanbieden van duurzaam aanbod in elke productcategorie. Nogal een streven voor een platform met meer dan 11.000 schappen. Maar dat past volgens oud-OchtendMens en lead duurzaamheid & MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) Jori Ebskamp juist bij de manier van werken van bol.com. “We willen onszelf grote doelen stellen, juist om onszelf uit te dagen grote stappen te zetten. We geloven in een duurzame toekomst. Met meer dan 13 miljoen klanten, 46.000 partners die via ons verkopen en 2.500 collega’s staan we middenin de samenleving en kunnen we daarin echt een verschil maken.”
De duurzaamheidsambitie van bol.com staat dus als een huis. Bol.com werkt – met behulp van OchtendMensen – vanuit de verschillende pijlers van het MVO-programma hard aan het waarmaken van deze ambitie.
Verduurzaming van de logistiek: van intern naar de keten
Het grootste gedeelte van de voetafdruk van bol.com bestond voorheen uit het energieverbruik van haar gebouwen – kantoren, datacenters en distributiecentra –, de verpakkingen en de bezorging van producten. In de afgelopen jaren zijn al grote stappen gezet om de voetafdruk op deze thema’s naar beneden te brengen, en mét resultaat. Sinds 2020 draaien bijvoorbeeld alle gebouwen op 100 procent wind- en zonne-energie.
Daarnaast wordt de inpaktechniek doorlopend verbeterd. Dit leidt tot minder uitstoot aan verpakkingsmateriaal en tot efficiëntere busritjes voor logistieke partners zoals PostNL. Geavanceerde inpakmachines berekenen hoe artikelen zo efficiënt mogelijk ingepakt kunnen worden. En wanneer de originele verpakking van een artikel stevig genoeg is, wordt het artikel zonder doos verstuurd. Ook worden er continu nieuwe afhaalpunten voor pakketjes geopend, waardoor minder busjes de woonwijken in hoeven en zo weer wat minder CO2 uitstoten.
De uitstoot per pakket is na de bovenstaande stappen in 2020 alvast met 39 procent gedaald ten opzichte van 2018. Jori: “Maar in de komende jaren kunnen we nog grote stappen zetten op de bezorging. Circa 24 procent van onze pakketten wordt nu te voet of per fiets bij onze klanten bezorgd. Daarnaast onderzoeken we samen met onze logistieke partners hoe we zo veel mogelijk voertuigen zo snel mogelijk elektrisch of op groen gas kunnen laten rijden. Omdat we op energie en verpakkingen hele grote stappen hebben gezet, zie ik dat als de belangrijkste focus voor de komende jaren in het reduceren van onze eigen voetafdruk.”
Verduurzaming van het assortiment: naar een bewuste keus voor elke klant
Ook wordt er binnen bol.com hard gewerkt om al eind 2022 in elk winkelschap een duurzaam alternatief aan te kunnen bieden. Op deze manier wordt de klant verleid tot het maken van een bewuste keus. Verkopers wordt actief gevraagd duurzame producten aan te bieden. De tussenstand: in 50 procent van de schappen is er nu al duurzaam aanbod te vinden.
Het onder de aandacht brengen van duurzame producten op het platform gebeurt aan de hand van campagnes, een duurzaamheidsfilter en een duurzaamheidslabel gebaseerd op geverifieerde keurmerken die op de website terug te vinden zijn.
"Ik geloof dat de oplossingen voor de maatschappelijke problemen van deze tijd bij bedrijven als bol.com vandaan komen."
Jori Ebskamp - Lead duurzaamheid & MVO bij bol.com
Vooruitkijken naar een circulair bedrijfsmodel
Maar houdt de rol van het platform dan op bij het aanbieden van duurzaam assortiment? Jori: “We laten nu zien dat er vraag is naar duurzamere producten en motiveren zo niet alleen klanten maar ook partners en andere organisaties om ermee aan de slag te gaan. Ik geloof persoonlijk dat de volgende stap is om toe te werken naar een meer circulair consumptiemodel. Als bol.com hebben we al jaren ervaring met bijvoorbeeld tweedehands producten, dus ik denk dat wij hier een grote bijdrage aan kunnen leveren.”
Zo’n circulair consumptiemodel vereist wel gedragsverandering. Reint Jan Renes, gedragswetenschapper en lector Psychologie voor een Duurzame Stad bij de Hogeschool van Amsterdam, gaf dit eveneens aan in zijn gesprek met Ingelou Sybrandij, Coördinator Duurzaamheid bij de politie, en OchtendMensen Isis Weekenborg en Eva Louwerenburg. Hij legt hier uit dat ‘de techniek wel klaar kan zijn voor verduurzaming, maar dat de maatschappij er óók klaar voor moet zijn’.
Dat klaarstomen van de techniek vergt veel innovatie. En dat moet vooral uit het bedrijfsleven komen, aldus Jori. “Daarom ben ik na mijn tijd bij OchtendMensen en TwynstraGudde bij een commercieel bedrijf als bol.com aan de slag gegaan. Ik geloof dat de oplossingen voor de maatschappelijke problemen van deze tijd bij bedrijven als bol.com vandaan gaan komen.”
Verduurzaming van de maatschappij via de bol.com bollebozen
Op het gebied van maatschappelijke verduurzaming zit bol.com dan ook niet stil. Vanuit de pijler Mens & Maatschappij werkt OchtendMens Evita Dupker aan het opbouwen van de bol.com bollebozen. Dit netwerk van bol.com’ers, partners en maatschappelijke organisaties draagt bij aan het creëren van gelijke kansen voor kinderen in Nederland en België. Dit doen ze door het plezier van lezen en verhalen over te brengen en door hun digitale vaardigheden te ontwikkelen. Als eerste online boekwinkel van Europa en als techplatform weet bol.com daar natuurlijk wel wat vanaf.
Meer over de opdracht van Evita als projectmanager Duurzaamheid lees je hier. En meer over het verduurzamen van organisaties lees je op de themapagina van onze website. Wil je op de hoogte worden gehouden van wat OchtendMensen publiceert over Energie & Duurzaamheid, schrijf je dan hieronder in voor onze nieuwsbrief.
De impact van de overheid op het verduurzamen van de maatschappij neemt aanzienlijk toe als zij erin slaagt om opdrachtnemers mee te krijgen in deze verduurzaming. Maar hoe stimuleer je op een slimme manier verduurzaming in een aanbesteding? En hoe meet je of een opdrachtnemer echt duurzaam opereert? In de ontbijtpraktijk van OchtendMensen zet Harald Versteeg van Rijkswaterstaat (en onafhankelijk-voorzitter van centraal college van deskundigen van SKAO) uiteen hoe de CO2-Prestatieladder als instrument wordt ingezet om duurzaam aan te besteden. In onze opdrachten komen wij de CO2-Prestatieladder vaak tegen. Erg interessant dus om meer te horen over de herkomst, filosofie en impact van deze ladder!
Wat is de CO2-Prestatieladder?
De CO2-Prestatieladder is een duurzaamheidsinstrument dat als CO2-managementsysteem en aanbestedingsinstrument wordt gebruikt. De ladder werd in 2009 door ProRail bedacht en wordt nu beheerd door Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden & Ondernemen (SKAO). De ladder bestaat uit 5 niveaus. Hoe hoger een organisatie scoort, hoe duurzamer deze functioneert. Niveau 1, 2 en 3 gaan over de uitstoot van de eigen organisatie. Vanaf niveau 4 en 5 werkt de organisatie aan het verminderen van de CO2-uitstoot in de keten en sector. Om opdrachtnemers te stimuleren om te verduurzamen krijgen aanbieders bij elke trede die ze hoger scoren een gunningsvoordeel bij aanbestedingen.
Waarom is de CO2-Prestatieladder ontstaan?
Prorail werd ongeveer 10 jaar geleden aangesproken door leveranciers die hadden geïnvesteerd in energiezuinig en schoon modern materieel. Zij gaven aan dat deze investeringen helemaal geen rol speelden bij het aanbesteden. Zij werden vergeleken met concurrenten zonder dat de duurzaamheid van de oplossing of van de wijze van realisatie een rol speelde bij de aanbesteding. Naar aanleiding hiervan heeft Prorail de eerste versie van de CO2-Prestatieladder bedacht en toegepast bij hun aanbestedingen.
De Ladder is daarna doorontwikkeld in samenwerking met onder andere Rijkswaterstaat en het klimaatbureau. Er is een aparte stichting opgericht (SKAO) die eigenaar werd van het systeem met een bestuur uit alle geledingen vanuit de Bouwsector. Hierdoor kon de CO2-Prestatieladder breed worden ingezet in de sector. Het is daarna als één van de standaard instrumenten benoemd in Duurzaam GWW. Inmiddels passen meer dan 150 opdrachtgevers het toe bij aanbestedingen en hebben ruim 1000 organisaties hebben een certificaat van de CO2-Prestatieladder gehaald.
Na de start bij bouwbedrijven, ingenieursbureaus en leveranciers wordt het certificaat nu ook door organisaties uit andere sectoren gezien als een goed CO2-managementsysteem. De afgelopen periode zien we veel overheden die zich certificeren, waaronder gemeenten, waterschappen en ook ministeries. Volgens de systematiek van de Ladder verkrijgen zij inzicht in de voor hen meest effectieve maatregelen om emissies terug te dringen.
Het systeem geeft organisaties inzicht in hun uitstoot, waardoor ze maatregelen kunnen nemen die écht impact hebben.
Harald Versteeg - Programmamanager bij Rijkswaterstaat
Duurzaam ondernemen stimuleren
Door de prestatieladder in te zetten als aanbestedingsinstrument beloon je als opdrachtgever de aanbieders die vooroplopen op het gebied van verduurzaming. Hoe hoger aanbieders scoren op de ladder, hoe groter het voordeel in de aanbesteding. Ze krijgen namelijk een fictieve korting op de aanbiedingsprijs. Aanbieders worden zo gestimuleerd om de hele organisatie te verduurzamen en zich zelfs in te zetten voor verduurzaming binnen de keten. Waar een minimumeis aanzet tot het halen van een zesje, beloont inzet van de ladder de koplopers.
Een groot succes, voor alle partijen
De resultaten van de CO2-Prestatieladder zijn indrukwekkend. De CO2-uitstoot van partijen die zich laten certificeren volgens de CO2-Prestatieladder reduceert twee keer zo snel dan de uitstoot van partijen die dit niet doen. Het systeem geeft organisaties inzicht in hun uitstoot, waardoor ze maatregelen kunnen nemen die écht impact hebben. Bovendien zijn de kosten per ton CO2-reductie erg laag. De aanpak is dus niet alleen effectief, maar ook betaalbaar. Doordat de ladder gradueel wordt ingevoerd is het tempo van verduurzaming voor opdrachtnemers bij te benen. Er wordt hierdoor gespreid geïnvesteerd in duurzame productiemiddelen, waardoor prijsstijgingen uitblijven. Interessant genoeg leidt het invoeren van de ladder ook tot kostenbesparingen bij de opdrachtnemers. Zij worden gedwongen om met de stofkam door de systemen te gaan. Hierbij kunnen zij als bijvangst inefficiënties identificeren en oplossen. Het hebben van en certificaat kost wel wat, maar door de hoge aantallen organisaties gaan de jaarlijkse kosten voor bedrijven omlaag.
En voor de aanbestedende partij zelf? Kosten al die kortingen niet klauwen met geld? Door de hoge aantallen organisaties met hoge certificeringen gingen de kortingen omlaag. In het geval van Rijkswaterstaat lijkt het er niet op dat de CO2-Prestatieladder tot hogere kosten heeft geleid.
Het verhaal van Harald inspireert ons om verder na te denken over hoe we dit krachtige instrument kunnen inzetten om organisaties te helpen met hun verduurzamingsuitdaging. Wil je weten wat voor Energie- en Duurzaamheidopdrachten OchtendMensen doen, lees dan verder op onze themapagina. En wil je op de hoogte worden gehouden van wat OchtendMensen publiceert over Energie & Duurzaamheid, schrijf je dan hieronder in voor onze nieuwsbrief.
In gesprek met Peter Geurts over biodiversiteit bij Canon Production Printing in Venlo
Door wereldwijde opwarming van de aarde, meer consumptie, vervuiling en overexploitatie wordt de biodiversiteit ernstig bedreigd. Plant- en diersoorten verdwijnen en ecosystemen raken verstoord. Het aantal insecten in Nederland is de afgelopen 30 jaar met bijna 75% afgenomen. Regulering van een stabiel klimaat, schone lucht, zuiver water en een vruchtbare bodem is niet langer vanzelfsprekend. Dit heeft flinke gevolgen voor onze economie. Bedrijven zijn sterk afhankelijk van grondstoffen die ecosystemen bieden. De Europese Unie stelt dat de helft van het Bruto Binnenlands Product afhankelijk is van een goede biodiversiteit. Biodiversiteit is dus essentieel voor klimaat, mens, én de economie.
Het bedrijfsleven heeft weinig aandacht voor de flora en fauna
Het bedrijfsleven ziet steeds meer dat ze een belangrijke rol speelt in het tegengaan van klimaatverandering. Door het verduurzamen van haar bedrijfsvoering zet het bedrijfsleven stappen naar minder uitstoot. Bedrijven kunnen ook meewerken aan een stabiel klimaat door zich in te zetten voor behoud van biodiversiteit. Toch krijgt biodiversiteit weinig aandacht. Hoe kunnen bedrijven zich inzetten voor biodiversiteit? En waarom zouden bedrijven dit moeten doen? Een bedrijf dat zich expliciet richt op biodiversiteit is Canon. Vanuit Ochtendmensen zijn wij benieuwd wat Canon drijft en hoe Canon dit aanpakt. Eva Louwerenburg en Laura Smid gingen in gesprek met Peter Geurts van Canon Production Printing in Venlo. Samen komen zij erachter dat het helemaal niet zo moeilijk is om aan de slag te gaan met biodiversiteit.
Inventariseer de fysieke omgeving van je pand(en) en onderzoek welke flora en fauna hier van nature aanwezig is. Bedenk vervolgens manieren om deze te versterken.
Peter Geurts - Milieu- en omgevingsspecialist bij Canon Production Printing in Venlo
Hoe begin je? Het is makkelijker dan je denkt!
Als milieu- en omgevingsspecialist houdt Peter Geurts zich al jaren bezig met biodiversiteit bij Canon Production Printing in Venlo. Binnen werkt Peter aan het beleid, buiten staat Peter ‘met zijn poten in de klei’. “Het is een kwestie van gewoon beginnen” geeft Peter aan. Inventariseer de fysieke omgeving van je pand(en) en onderzoek welke flora en fauna hier van nature aanwezig is. Bedenk vervolgens manieren om deze te versterken. Door de interventies aan te passen aan het lokale ecosysteem, voorkom je dat je volgend jaar opnieuw moet beginnen. Een grote investering is niet nodig, niet alles hoeft tegelijk. Verdeel het terrein in deelgebieden en werk ieder jaar aan een stuk. Mocht je aan de slag willen, maar beschik je niet over eigen grondgebied, kun je op andere manieren aan de lokale biodiversiteit werken. Zoek lokale samenwerkingspartners zoals het Instituut Voor Natuureducatie en Duurzaamheid, of sluit je aan bij landelijke acties zoals de nationale boomplantdag.
Kyosei, hoe Canon aandacht heeft voor biodiversiteit
Met de bedrijfsfilosofie ‘Kyosei’, wat staat voor “living and working together for the common good”, staat biodiversiteit hoog in het vaandel. Het biodiversiteitsbeleid van Canon Inc. stelt dat er op alle vestigingen van Canon aandacht wordt besteed aan het versterken van de lokale ecosystemen. Enthousiaste medewerkers dragen hier maar al te graag aan bij! Ook zet Canon Inc. zich op andere manieren in ten behoeve van biodiversiteit.
Hiervan is het Canon Bird Branch Project een mooi voorbeeld. Vestigingen van Canon die aan dit project meedoen organiseren verschillende activiteiten ter bevordering van wilde vogels. Medewerkers zijn hierbij actief betrokken. Dit doet Canon Production Printing in Venlo bijvoorbeeld door het plaatsen van vogelhuisjes, insectenhotels en het opzetten van een broedvogel onderzoek.
De groene omgeving rondom het pand draagt bij aan de medewerkerstevredenheid en stimuleert het maken van een wandeling.
Peter Geurts, Milieu- en omgevingsspecialist bij Canon Production Printing in Venlo
Voor klimaat, mens en economie
Canon erkent dat het belangrijk is om de natuurlijke omgeving en de biodiversiteit te beschermen voor een toekomstbestendige, duurzame samenleving. De voordelen zijn echter ook dichterbij huis te vinden. De groene omgeving rondom het pand draagt bij aan de medewerkerstevredenheid en stimuleert het maken van een wandeling. Collega’s wandelen in de werkpauzes graag om het pand heen en geven excursies om elkaar te informeren en enthousiasmeren over de schoonheid van onze natuur. Het versterken van biodiversiteit biedt dus niet alleen voordelen voor onze flora en fauna. En zo moeilijk blijkt het niet te zijn: het is een kwestie van de mouwen opstropen!
Wil je weten wat voor Energie- en Duurzaamheid-opdrachten OchtendMensen doen, lees dan verder op onze themapagina. En wil je op de hoogte worden gehouden van wat OchtendMensen publiceert over Energie & Duurzaamheid, schrijf je dan hieronder in voor onze nieuwsbrief.
Landal GreenParks[1], voor velen bekend als beheerder van vakantieparken, onderneemt actie om de organisatie verder te verduurzamen. Wie aan Landal denkt, denkt waarschijnlijk aan landelijke vakantiehuisjes gelegen in mooie natuur. Een plek waar mensen naar uitwijken om de drukte van de stad te ontvluchten. Wellicht ook een plek waar mensen willen genieten van een lekker stukje biefstuk tijdens hun diner. Dit laatste gaat niet goed samen met de duurzaamheidambities van Landal. Jerôme de la Chambre, Manager Sustainability en Folker Frommeyer, Parkmanager van het park Orveltermarke, staan voor de uitdaging om Landal verder te verduurzamen. Ze spraken hierover met OchtendMensen-adviseurs Jorik van Koppen en Isis Weekenborg.
Duurzaam ondernemen of een hoge gasttevredenheid?
In de vakantieparken staat gasttevredenheid centraal. Helaas gaat deze gasttevredenheid niet altijd goed samen met duurzame keuzes. ‘Gastvrijheid en duurzaamheid is een ingewikkeld huwelijk’, vertelt Jerôme. ‘Je wilt er voor je gast zijn en er zorg voor dragen dat alles altijd piekfijn geregeld is. Maar er zit een andere kant aan die medaille. Vijf minuten voordat het buffet sluit, wil je klanten een weldaad aan hammetjes, kaasjes een croissantjes aanbieden. Aan de andere kant wil je voorkomen dat er een hele hoop overblijft en weggegooid moet worden.’
Eenzelfde dilemma ziet Landal bij het aanbieden van een open haard met echte houtblokken, of het aanbieden van vlees op de menukaart. ‘In ons restaurant maken we constant die afweging’, vertelt Folker. ‘We hebben bijvoorbeeld bewust gekozen om, ten koste van de winstmarge, onze snacks aan te bieden in papier en karton in plaats van plastic.’ De rol van Landal als overkoepelende organisatie is hierin slechts faciliterend. ‘Ik kan alleen de ingrediënten aanrijken’, legt Jerôme uit. ‘Ieder park is anders, dus uiteindelijk bepalen de parkmanagers zelf hoe alles op een pragmatische manier past.’
Om erachter te komen hoe de gasten Landal op het gebied van duurzaamheid ervaren, maakt het park gebruik van een gasttevredenheidsonderzoek. Op basis van deze score maakt Landal een indicatie van hoe goed parken scoren ten opzichte van elkaar. Op deze manier brengen ze in kaart waar welke progressie te behalen valt en op welke vlakken parken van elkaar kunnen leren. De afwegingen achter de keuzes die Landal maakt, worden daarbij duidelijk gecommuniceerd naar de gasten.
‘Soms is gastvrijheid en duurzaamheid een ingewikkeld huwelijk.'
Jerôme de la Chambre - Manager Sustainability bij Landal GreenParks (rechts op de foto)
Een andere omgang met de natuur
Verduurzaming gaat over meer dan het maken van duurzame keuzes in de bedrijfsvoering. Een ander belangrijk thema is de omgang met de natuur. Het Fun & Entertainment-programma van park Orveltermarke is volgens Folker daarom ingericht als een ‘light-versie van Bushcraft’, waarin het (over)leven in, van en met de natuur centraal staan. ‘We leren je bijvoorbeeld hoe je vuur maakt, brood bakt boven het kampvuur, hoe je een vlot bouwt en hoe je met grind, watten en een PET-fles water kan zuiveren. Zonder belerend bezig te zijn, leren wij kinderen op het park meer over de omgang met onze mooie natuur.’
Op deze manier activeren wij niet alleen de kinderen, maar ook de ouders. ‘Je ziet dat de kinderen plezier hebben, maar ook dat ouders achter hun oren krabben’, lacht Folker. ‘Alsof ze denken: Dit heb ik ook ooit van mijn vader geleerd, maar tussen al het werken door ben ik vergeten dit aan mijn kinderen door te geven.’
Verduurzamen: een concurrentievoordeel?
De klimaatcrisis is te belangrijk om enkel vanuit een commercieel oogpunt te bekijken, vindt Jerôme. ‘Voor de wereld zou het goed zijn om die stap te zetten, het liefst ook sámen met andere grote vakantieparken zoals Roompot en Centerparks. Je moet niet op duurzaamheid inzetten vanwege een concurrentievoordeel. Uiteindelijk moeten we ons hier allemaal hard voor maken. Ik heb liever dat we als branche 2% vooruit gaan, dan dat Landal als enige vakantiepark 5% vooruit gaat.’
Landal zet zich in om duurzaamheid integraal in te bedden in hun bedrijfsvoering. Dit doen ze door verschillende thema’s zoals CO2-uitstoot, biodiversiteit en watergebruik in samenhang te bekijken. ‘Zo kom je op een punt dat je zo scherp mogelijk waarde creëert voor de hele samenleving’, aldus Jerôme. ‘Inclusief zaken die niet alleen over euro’s gaan, zoals de natuur of het werkgeluk van de medewerker.’ Om op een duurzame manier waarde te creëren doet Landal verschillende pilots. Zo heeft Landal recent een biovergister aangekocht van CIRC. Deze in Nederland geproduceerde machine verwerkt bioafval (denk aan groente, fruit en etensresten) en zet dit via snelle vergisting om naar biogas en vloeibare plantenvoeding. Je kunt dus op locatie met eigen afval je eigen energie opwekken! Eerder sprak collega Alexandra Kist van OchtendMensen ook al met de oprichter van CIRC. Dit gesprek is hier terug te lezen.
Op de themapagina van onze website lees je meer over hoe organisaties verduurzamen. Wil je op de hoogte worden gehouden van wat OchtendMensen doet en publiceert op het gebied van Energie & Duurzaamheid? Schrijf je dan hieronder in voor onze nieuwsbrief!
[1] Ten tijde van het interview was de overname van Landal GreenParks door Roompot nog niet bekend.
‘Het nieuwe werken in een nieuw normaal’. Deze termen klinken ons vandaag de dag niet meer gek in de oren. Er is het afgelopen jaar veel veranderd in de manier waarop we werken. Het overgrote deel werkt vanuit huis, meetings zijn grotendeels online en we reizen aanzienlijk minder. We hebben gezien dat organisaties snel kunnen veranderen als de urgentie hoog is. Wat betekent dit voor een nieuwe duurzame werkwijze van organisaties? Versnellen de gewijzigde omstandigheden de duurzame aanpak in het werk?
OchtendMensen-adviseurs Jill Ober en Sanne Steggerda gingen in gesprek met Aniek Janssen, adviseur Leadership and Change, en Fay van Zeijl, adviseur duurzaamheid bij TwynstraGudde. Samen kwamen zij tot drie nieuwe inzichten en drie tips die deze tijd biedt in het verduurzamen van organisaties.
Drie nieuwe inzichten voor het verduurzamen van organisaties in tijden van corona
1. Het inzetten van een momentum voor het aanleren van nieuw gedrag
“Veel duurzaamheidsveranderingen gaan gepaard met het aanleren van nieuw gedrag. Op het moment dat de samenleving weer open gaat en je weer deels naar kantoren mag, ontstaat er een momentum om nieuw gedrag aan te leren”, vertelt Fay. “In plaats van het geleidelijk doorvoeren van veranderingen door middel van allerlei campagnes, kan je nu in één keer de norm aanpassen. Denk bijvoorbeeld aan het faciliteren van afvalscheiding in kantoorgebouwen. Wanneer je dit goed klaarzet als mensen weer naar kantoor mogen, voelt het voor velen alsof het altijd zo is geweest.” Corona biedt een goed momentum om nieuw duurzaam gedrag aan te leren op kantoor nadat medewerkers hier lange tijd niet zijn geweest.
2. Van invloed zijn op de oplossing
Aniek: “Uit de coronacrisis is gebleken dat als de urgentie hoog is en men het idee heeft invloed te hebben op de oplossing, we snel in staat zijn om ons gedrag aan te passen”. Als organisatie moet je concrete doelen stellen, bijvoorbeeld op het gebied van reduceren van CO2 of het opwekken van hernieuwbare energie. Hierbij is het belangrijk om medewerkers actief te stimuleren om onderdeel te zijn van de oplossing.
3. Nieuwe vormen van woon-werkverkeer en duurzaam reisgedrag
“Deze coronatijd laat veel mensen inzien dat ze niet veel reisbewegingen hoeven te maken”, benoemt Aniek. Het is niet nodig elke vergadering fysiek bij te wonen en online vergaderen biedt voor velen een goed alternatief. Juist in deze tijd kijken organisaties naar de manier waarop ze duurzame reisbewegingen ook na corona kunnen faciliteren. Als voorbeeld benoemt Fay de manier waarop organisaties medewerkers eerst een OV-chipkaart aanbieden, waarna reizen met de trein sneller een gewoonte zal worden. “Wanneer een nieuwe medewerker de eerste drie maanden alleen een OV-abonnement krijgt aangeboden, is de kans een stuk groter dat hij of zij daarna voor het OV in plaats van de auto zal blijven kiezen voor woon-werkverkeer.”
Als je kijkt naar transities, waarvan de verduurzaming van organisaties een voorbeeld is, zijn er meerdere kleine schokmomenten nodig om daadwerkelijk veranderingen in dominant denken en doen te creëren. Corona biedt zo'n momentum aan.
Aniek Janssen - Adviseur Leadership & Change bij TwynstraGudde
Drie tips voor een duurzame aanpak in tijden van corona
1. Breng focus aan en voorkom onduidelijkheid
Duurzaamheid is en blijft een containerbegrip, waardoor concrete richtlijnen en aanwijzingen vaak nodig zijn om duurzaam gedrag bij mensen aan te leren. Aniek benoemt dat er in de coronatijd hele directe en concrete instructies en richtlijnen werden ingezet, en dit hielp mensen bij het opvolgen van de maatregelen. “Zodra een beleid onduidelijkheid oproept, ontstaat er ambiguïteit en discussie wat voor verwarring kan zorgen. Denk aan de hele mondkapjesdiscussie”. Om grijze gebieden te vermijden zou Aniek daarom zeggen: “Focus in het kader van duurzaamheid op vijf hele concrete zaken en communiceer helder welke acties hierbij horen en wat de impact hiervan is”.
2. Motiveer en beloon duurzaam gedrag (ook online!)
Een uitdaging die Fay en Aniek zien bij organisaties is dat veel duurzame voorbeelden buiten beeld vallen en de sociale druk om te verduurzamen wegvalt. Aniek: “Je komt elkaar niet meer tegen op de werkvloer, maar je zit alleen in je huiskamer, waar niemand ziet of jij je afval scheidt”. Er ontstaan echter ook weer nieuwe manieren om duurzaam gedrag online te stimuleren, zoals online games waar je thuis duurzame doelen kan behalen en je resultaat gedeeld wordt met collega’s. Het zichtbaar maken van elkaars inspanningen en resultaten zorgt voor inspiratie en een gezamenlijke bevestiging dat je goed bezigt bent. “Het is belangrijk om het te vieren als je samen stappen zet en resultaten boekt”, concludeert Aniek.
3. Geef het (concrete) goede voorbeeld
Aniek: “De coronatijd heeft men ook laten inzien dat voorbeeldgedrag erg belangrijk is. Neem bijvoorbeeld de verontwaardiging die je zag bij het Nederlandse volk toen de koninklijke familie naar Griekenland ging vorig jaar”. Fay benoemt dat er in het geval van duurzaamheid vaak een rolmodel nodig is om te laten zien dat het ook anders kan. Op kantoor kun je herbruikbare bekers neerzetten, verschillende afvalbakken inzetten en energiezuinige lampen installeren om zo een verandering in de bedrijfscultuur teweeg te brengen. Thuis kom je minder snel in aanraking met dit soort voorbeelden, waardoor de stap om te verduurzamen groter wordt. Geef dus concrete voorbeelden wat medewerkers wel kunnen doen, deel de resultaten binnen het bedrijf en geef zelf vooral het goede voorbeeld.
Wat voor bijdrage kunnen wij als adviseurs van OchtendMensen en TwynstraGudde leveren aan het verduurzamen van organisaties?
Fay: “TwynstraGudde en OchtendMensen werken samen met veel verschillende organisaties. Wij kunnen een rode draad onderscheiden en passend advies leveren bij het implementeren van een duurzaamheidsbeleid bij organisaties. Daarnaast zijn wij met onze markt- en veranderkennis ook in staat om partijen en duurzaamheidsmanagers bij elkaar te brengen, zodat niet iedereen het wiel opnieuw hoeft uit te vinden”.
“Niet te vergeten: bij OchtendMensen en TwynstraGudde is de jongere generatie heel goed vertegenwoordigd!”, vult Aniek aan. “Het is juist deze generatie die met duurzaamheid als thema opgroeit en intrinsiek gemotiveerd is hieraan mee te werken. Daarnaast moeten wij als adviseur kritisch naar onszelf blijven kijken om te blijven verduurzamen.”
Wil je weten wat voor Energie- en Duurzaamheid-opdrachten OchtendMensen doen, lees dan verder op onze themapagina. En wil je op de hoogte worden gehouden van wat OchtendMensen publiceert over Energie & Duurzaamheid, schrijf je dan hieronder in voor onze nieuwsbrief.
Door Isis Weekenborg en Eva Louwerenburg, 16 juni 2021
Hoe betrek je medewerkers op een goede manier bij je duurzame ambities? Hoe werkt gedragsverandering in theorie en praktijk? OchtendMensen Isis Weekenborg en Eva Louwerenburg gaan hierover in gesprek met Ingelou Sybrandij, Coördinator Duurzaamheid bij de politie, en Reint Jan Renes, gedragswetenschapper en lector Psychologie voor een Duurzame Stad bij de Hogeschool van Amsterdam. Een inspirerend gesprek boordevol goede ideeën ontstaat!
Wat is de rol van gedrag bij het verduurzamen van organisaties?
Reint Jan: “Technisch is er ontzettend veel mogelijk met verduurzaming. Echter, het succes van de klimaattransitie hangt grotendeels af van onze dagelijkse keuzes, ons gedrag. Wanneer je voor deze dagelijkse keuzes in je beleid en aanpak geen aandacht hebt, neem je maar een deel mee. In ons onderzoek hebben we het vaak over ‘technological readiness’ en ‘societal readiness’. Dit wil zeggen: de techniek kan er wel klaar voor zijn, maar de maatschappij moet er óók klaar voor zijn.”
Reint Jan geeft hierbij een actueel voorbeeld: inmiddels zit het in ons systeem om 1,5 meter afstand te houden van anderen. Duurzame afwegingen kunnen op die manier ook in ons systeem komen.
Bij duurzaamheid zit er regelmatig een gat tussen houding en gedrag. Hoe zorg je voor de stap naar duurzaam gedrag?
Reint Jan: “Dat is een terechte vraag. Het helpt om gedrag concreet te maken. Wat zijn de gedragingen waar we het precies over hebben? Wat moeten werknemers anders doen? Zo lang je dat niet benoemt, blijft gedragsverandering abstract. Zodra je hebt uitgezocht welke stappen mensen willen maken, ga je op zoek naar de factoren die van invloed zijn op deze stappen. Er zijn drie onderdelen bepalend voor gedragsverandering:
interne capaciteit
motivatie
gelegenheid.
Voor gedragsverandering dienen deze drie onderdelen allemaal in voldoende mate aanwezig te zijn. Zodoende verandert gedrag als: de persoon beschikt over juiste eigenschappen en vaardigheden om bepaald gedrag uit te voeren (interne capaciteit); de persoon een doel of interesse heeft in het vertonen van bepaald gedrag (motivatie); en er voldoende gelegenheid is om een andere keuze te maken (gelegenheid).”
Hoe kun je de ambassadeursrol in gedragsverandering het best invullen? Vanuit wie wordt idealiter deze gedragsverandering in gang gezet?
Reint Jan: “Duurzame gedragsverandering kan niet plaatsvinden zonder de support van autoriteiten binnen de organisatie. De intrinsieke motivatie om te verduurzamen moet van bovenaf gevoeld worden. De actie moet daar ook vandaan komen. Een voorbeeld hiervan is een interne nieuwsbrief waarin een directielid iets zegt over de opgave en benoemt wat hij of zij zelf anders gaat doen. Daarnaast speelt de organisatiecultuur een grote rol. Er moet gelegenheid zijn om het gesprek te voeren over de gedragsverandering die hoort bij het verduurzamen van de organisatie. Ik maak hier wel eens de vergelijking met het dragen van mondkapjes tijdens de Coronacrisis. In het begin vonden mensen het ongemakkelijk om mondkapjes te dragen, maar enige tijd later werd het ongemakkelijk om géén mondkapje te dragen. De sociale druk speelt hierin een grote rol. De leidinggevende brengt dit gesprek op gang, en er moet gelegenheid zijn om dit gesprek gezamenlijk te voeren.”
Wat is de meest hardnekkige mythe over effectieve gedragsverandering die jij ziet bij organisaties?
Reint Jan: “Dat gedragsverandering altijd leuk moet zijn. Gedragsverandering en verduurzaming zijn lastig, waardoor het proces vaak niet zonder weerstand kan verlopen. Het is een mythe dat een veranderproces zonder gedoe kan. Een organisatie moet daarom accepteren dat er reuring ontstaat. Als het schuurt, weet je dat er iets aan het veranderen is.”
"Het proces van gedragsverandering kan niet alleen op een leuke manier verlopen. Bij verandering hoort weerstand en gedoe."
Reint Jan Renes - Gedragswetenschapper en lector Psychologie Duurzame Stad Hogeschool van Amsterdam
Op welke manier werkt de politie aan gedragsverandering?
Reint Jan is benieuwd naar de manier waarop de politie ervoor zorgt dat er gedragsverandering plaatsvindt en gaat hierover in gesprek met Ingelou, Coördinator Duurzaamheid bij de politie.
Ingelou: “Bij de politie hebben we het wel over de noodzaak van gedragsverandering om te verduurzamen, maar nooit over wat daarmee bedoeld wordt.”
Reint Jan: “In dat geval is het zaak om te gaan problematiseren. Waar zit het probleem? En kan het concreet gemaakt worden?”
Ingelou: “De eerste stap is nu om te achterhalen wat we precies willen veranderen. We moeten concreet maken waar we stappen in willen zetten. We hebben de voetafdruk van de politie in kaart gebrachten hebben nu een lijst met thema’s waarop wij kunnen verduurzamen.”
Reint Jan: “Die lijst met thema’s kun je gieten in de vorm van een menukaart met daarin keuzes die de politie kan maken per thema. De opties moeten wel reëel zijn. Het is dus zaak om de keuzes te onderzoeken en realistisch in kaart te brengen wat lastig is en waar mogelijke openingen zitten. Het wordt dan bijna een crime scene investigation’ waarbij je op zoek gaat naar wat collega’s beter kunnen doen en hoe je die stappen zet.”
Ingelou: “Soms is dat best spannend, want je weet niet hoe medewerkers reageren op veranderingen. Van tevoren wisten wij bijvoorbeeld niet hoeveel weerstand er bij het verminderen van het vleesaanbod zou ontstaan onder werknemers. Dat schuren wat ontstaat tijdens een verandering is spannend; ga er maar aan staan!”
“Maak het gewenste makkelijker, leuker en aantrekkelijker. Maak het ongewenste onaantrekkelijker en minder aanwezig.”
Reint Jan Renes – Gedragswetenschapper en lector Psychologie Duurzame Stad Hogeschool van Amsterdam
Reint Jan: “Het vraagt per vraagstuk om maatwerk. Wat je bij spannende onderwerpen kunt doen, is in hele kleine stapjes te werk gaan. Bij andere onderwerpen kun je veranderingen gelijk doorvoeren. Om de verandering op gang te brengen, moet je eigenlijk twee routes bewandelen. Ten eerste maak je het gewenste makkelijker, leuker en aantrekkelijker. Daarnaast maak je het ongewenste onaantrekkelijker en minder aanwezig. Als je alleen kiest voor de eerste route en het ongewenste laat bestaan, dan is de kans groot dat mensen alsnog ongewenst gedrag laten zien. Zonder frictie krijg je dat gedrag er niet uit.”
Wat zijn de duurzaamheidsambities bij de politie?
Ingelou: “Bij de politie willen we werken aan het verduurzamen van de Politieacademie. Dan heb ik het over het verduurzamen van de bedrijfsvoering, ‘nudging’ en de inhoud van het onderwijs. Tijdens de Politieacademie zijn mensen misschien beter bereid zich aan te passen. Op die manier kunnen we vanaf het begin nieuwe normen meegeven. Deelnemers aan de Politieacademie nemen deze normen vervolgens mee naar andere plekken binnen de politie, doordat ze binnen verschillende eenheden gaan werken.”
“Bij de politie willen we werken aan het verduurzamen van de Politieacademie. Dan heb ik het over het verduurzamen van de bedrijfsvoering, ‘nudging’ en de inhoud van het onderwijs.”
Ingelou Sybrandij – Coördinator Duurzaamheid bij de politie
Reint Jan: “Er zit dus een groot educatief aspect aan gedragsverandering. Hiermee leg je een fundament van waaruit veranderen mogelijk is. Het is alleen onbekend wat er gebeurt als iemand buiten de Politieacademie gaat werken. Kunnen ze de duurzame lessen naar het werk vertalen? En zijn ze ook bereid om dat te doen? Ik denk dat het heel mooi is om enerzijds dit plan voor de Politieacademie door te zetten en anderzijds leidinggevenden ditzelfde gedachtegoed te laten uitdragen. Als leidinggevenden dit niet uitdragen is de kans op verandering minimaal. De eerdergenoemde driehoek van interne capaciteit, motivatie en gelegenheid geeft aan dat álle drie de elementen nodig zijn om verandering te bewerkstelligen. Leidinggevenden kunnen het element van gelegenheid bieden en het belang ervan benadrukken.”
Hoe ga je om met weerstand bij het verduurzamen van een organisatie, zoals de politie?
Reint Jan: “Weerstand moet je heel serieus nemen en goed in kaart brengen. Achter weerstand zitten vaak zorgen. Zo kan het bijvoorbeeld onduidelijk zijn voor de medewerkers wat er van ze verwacht wordt, of ze zijn bang om iets kwijt te raken. Het is zaak dat je die zorgen overneemt en bewaakt. Laat hen zelf uitzoeken wat een reële stap is en wat ze wél willen veranderen. Zo zijn ze zelf eigenaar van het transitieproces en ga je serieus om met de zorgen.
Dat betekent niet dat het allemaal heel makkelijk is. Als duurzaamheidsmanager hou je in de gaten welke verandering de organisatie wil realiseren. Hierbij hou je interne capaciteit, motivatie en gelegenheid in de gaten. Geef jezelf de ruimte om in die ‘crime scene investigation’ te duiken en laat het eindpunt even los. Kortom; achterhaal wat er precies speelt, breng dat in kaart en check bij de medewerkers of die bevindingen kloppen. Op die manier houd je het gesprek open en erken je zorgen die er spelen.”
Wil je weten wat voor Energie- en Duurzaamheid-opdrachten OchtendMensen doen, lees dan verder op onze themapagina. En wil je op de hoogte worden gehouden van wat OchtendMensen publiceert over Energie & Duurzaamheid, schrijf je dan hieronder in voor onze nieuwsbrief.
