campagne categorie: Digitalisering in de zorg

Van stappentellers tot mindfulness coaches. En van apps die je helpen te stoppen met roken tot aan de welbekende Coronamelder. Het aanbod aan apps die gezond gedrag stimuleren lijkt eindeloos.

Hoe weet je of de gezondheids-apps die je gebruikt van goede kwaliteit zijn? Zijn de gezondheids-apps voldoende effectief en betrouwbaar? Zijn er misschien andere handige apps die je kunnen helpen om fitter en gezonder te worden? De GGD Appstore biedt een overzicht van gezondheids-apps en websites die door GGD-professionals zijn beoordeeld op een selectie van toetsingscriteria. Voor dit initiatief hebben professionals van maar liefst 25 GGD-en en GGD GHOR Nederland de handen inéén geslagen.

OchtendMensen-adviseur Melodi Dekker sprak met Petra van Tiggelen en Monique Westerlaken –  de kartrekkers van de GGD Appstore – over Slimme Zorg en de totstandkoming van de GGD Appstore.

De kartrekkers van de GGD Appstore stellen zich voor

Monique Westerlaken (foto hieronder) is innovatiemanager bij GGD Regio Utrecht en zoekt continu kansen voor innovatie bij de GGD. Petra van Tiggelen is innovatiemanager bij de GGD Amsterdam en stuurt onder andere enkele landelijke e-public-healthdiensten aan.

Zowel Monique als Petra raakten enkele jaren geleden geïnteresseerd in de Quantified Self-beweging. Quantified Self is een beweging die, door middel van technologie, informatie over jezelf (o.a. aantal stappen, calorieverbranding en hartslag) in kaart brent. Dit geeft vervolgens inzicht in hoe je gezonder, slimmer, fitter en gelukkiger kunt worden.

“Het is een taak van de GGD om uitgekristalliseerd advies te geven over de kwaliteit van gezondheids-apps. De GGD doet dat via de GGD Appstore.”

Petra en Monique zijn beiden aangesloten bij het innovatienetwerk van de GGD. Hoewel de GGD zelf allerlei websites en apps begon te ontwikkelen, leken de GGD’en zelf – die juist zo voor preventie en publieke gezondheid staan – geen mening te hebben over gezondheidsapps. Dit verwonderde Petra en Monique, en zette hen aan om mensen te informeren over goede, betrouwbare en handige gezondheidsapps. Petra en Monique zien het als taak van de GGD om een uitgekristalliseerd advies te geven over de kwaliteit van gezondheids-apps.

Waarom is de GGD Appstore opgericht?

Petra: “We merkten dat burgers het een uitdaging vonden om gezondheids-apps te beoordelen op kwaliteit. Hierin misten we een ‘toezichthouder’, en een keurmerk voor apps.” De drijfveer is dan ook om – door middel van onderzoek – advies te kunnen geven over handige en goede apps die mensen kunnen gebruiken om hun zelfredzaamheid en autonomie te vergroten. De visie van de GGD Appstore is dan ook dat burgers ’tools’ moeten krijgen om de regie te voeren op hun eigen gezondheid. Zo werd de GGD AppStore pionier in Nederland.

Een andere drijfveer voor de ontwikkeling van de GGD-appstore en de achterliggende testmethoden is vernieuwing en versnelling binnen de GGD. Gezondheids-apps moeten op een ‘snelle’ manier onderzocht worden op effectiviteit. Hiervoor zijn nieuwe onderzoeksmethoden nodig, anders dan ‘klassieke’ Randomised Controlled Trials die vaak lang duren. “Dit betekent dat we collectieve preventie niet moeten zien als iets wat altijd groepsgewijs plaatsvindt. Collectieve preventie kan óók op individueel niveau gebeuren”, legt Petra uit.

Over welke gezondheids- en leefstijl-apps gaat het in de GGD Appstore?

Petra: “De apps in de GGD Appstore zijn gericht op zelfmanagement en leefstijl, en de focus op publieke gezondheid is hun ‘unique selling point’.” De GGD AppStore blijft hiermee weg van apps die als medisch hulpmiddel bestempeld kunnen worden. App-ontwikkelaars kunnen hun app aanmelden bij de GGD om beoordeeld te worden. Verder kijkt de GGD, bij de selectie van gezondheids-apps, ook naar wat er actueel speelt. De Coronamelder is hier een goed voorbeeld van. Monique voegt toe: “Onder thuiswerkers schijnt de waterdrink-app in trek te zijn!”

Wat zijn toetsingscriteria van de GGD voor gezondheids-apps

De GGD Appstore beoordeelt de apps op betrouwbaarheid, onderbouwing, gebruiksvriendelijkheid en privacy. Welk gedragsinterventie, zoals op een gezond gewicht komen, snijdt de app aan en zijn deze bewezen effectief? En klopt de gegeven informatie?

Petra vertelt: “Ooit kwamen we als GGD AppStore op het spoor van een anatomie-app. Deze app zat heel strak in elkaar en zag er prachtig uit, maar gaf foute informatie over de anatomie. Er klopte niets van!” Deze toetsingskaders evolueren, omdat gesprekken met stakeholders en aanvullend onderzoek uitwijzen dat je ook andere relevante criteria kunt meenemen. Zo werkt de GGD Appstore samen met Pharos om de GGD Appstore toegankelijk te maken voor laaggeletterden.

Hoe reageert het zorg-veld op de GGD Appstore? En met wie werkt de GGD Appstore samen?

Om haar doelen te realiseren, werkt de GGD samen met ketenpartners en relevante kennisinstituten, zoals Pharos, Institute for Positive Health, RIVM, NeLL kanker.nl, GGZ en hogescholen. Dit veld van ketenpartners en kennisinstituten reageert enthousiast op de komst van de GGD Appstore. Organisaties uit het veld maken zelfs promotie voor de GGD Appstore. Beroepsgroepen zijn actief bezig om de juiste apps te zoeken en verrijken daarmee het werk van de GGD Appstore.

De samenwerking met zorgverleners uit de eerstelijnszorg zoals ‘Lekker in je vel Amsterdam’ is nodig om de gezondheidsapps dichter bij de burger te brengen. “De adoptie en het echte gebruik van leefstijl-apps winnen aan waarde als de zorgprofessional het onder de aandacht van de burger brengt”, legt Petra uit. “Het ‘winkeltje’ op zich is niet zo belangrijk, zolang het maar onder de aandacht van de burger wordt gebracht.”

“De relevantie van eHealth is door de Coronacrisis versneld bewezen. De adoptie en het gebruik van leefstijl-apps winnen aan waarde als de zorgprofessional het onder de aandacht van de burger brengt.”

Gelukkig weten de zorgverleners de weg naar de GGD Appstore steeds beter te vinden. Zorgverleners zijn van oorsprong niet de meest vooruitstrevende doelgroep die eHealth-apps omarmt. Echter, de relevantie van eHealth is door de Coronacrisis versneld bewezen. Hierin wordt opgemerkt dat de paramedische sector – zoals fysiotherapeuten en voedingsdeskundigen – wat verder is in het gebruiken en promoten van leefstijl-apps. Medische apps moeten vooral in het medische domein blijven; al is dit wel een grijs gebied.

Wat is de grootste uitdaging voor de ontwikkeling van de GGD Appstore?

Op Europees niveau worden er beoordelingscriteria ontwikkeld voor het toetsen van gezondheids-apps. Het Nederlandse toetsingskader maakt integraal deel uit van de Europese toetsingskader. De uitdaging zit vooral in de organisatie van de samenwerking tussen verschillende partijen om tot een landelijk normeringsstelsel te komen. Het is mooi als een nationale gezondheidsapps-bibliotheek opgezet kan worden. Zie het als een soort energielabel: verschillende invalshoeken zijn nodig om de toetsingscriteria aan te scherpen. De GGD staat aan de lat om publieke gezondheid te borgen in welk toetsingskader dan ook.

Wat betekent Slimme Zorg voor de kartrekkers van de GGD Appstore?

Monique: “Slimme Zorg betekent voor mij het gebruik maken van de mogelijkheden die er al zijn. Mensen motiveren tot gezond gedrag kan heel goed door het gebruiken van een app. De community-werking zou je ook kunnen automatiseren: met zijn allen meedoen aan Dry January en elkaar motiveren bijvoorbeeld.” Petra voegt daaraan toe: “Slimme Zorg betekent ook: meer durven loslaten dat alles voor iedereen hetzelfde is, en advies en zorg op maat geven. Betrek burgers en cliënten veel meer in de ontwikkeling van apps, en ga na wat voor effect de app heeft op hun specifieke situatie: heeft het wel effect op hun situatie? Steek veel energie in preventie en leefstijl, en kijk vooral wat past bij de burger.”

Hoe helpen OchtendMensen zorgtechnologie dichter bij de patiënt te brengen?

Ook bij OchtendMensen houden wij ons in onze opdrachten bezig met het door de patiënt meer regie laten nemen over hun eigen gezondheid door hen inzicht te laten geven in hun medische gegevens.

Zo vult OchtendMensen-adviseur Anne Goossens de rol van programmasecretaris in bij het versnellingsprogramma OPEN. OPEN is een door de overheid opgezet programma met als doel huisartsen te ondersteunen bij het veilig online delen van medische gegevens met hun patiënt.

Meer over digitale innovaties in de zorg lees je op de themapagina op onze website. En wij vertellen je graag wat OchtendMensen nog meer doet in de Zorg & Gezondheid.

Gezondheidsmonitoring krijgt een steeds prominentere rol in ons leven. We delen regelmatig onze sportprestaties met elkaar en vinden dit al heel normaal. Het is echter nog minder gebruikelijk om ‘even snel’ onze medische gegevens in te zien. Veel mensen kunnen profijt hebben van de eigen gegevens inzien om ‘het moeilijke gesprek met de arts nog eens terug te lezen’ of om meer regie te nemen op het eigen zorgproces. De drempel om bijvoorbeeld je eigen ziekenhuis- of huisartsgegevens in te zien, wordt wel steeds lager. Het OPEN-programma werkt, met ondersteuning van OchtendMensen, aan het verlagen van de drempel voor informatie-uitwisseling tussen patiënt en professional.

Wat is het OPEN-programma?

OPEN is onderdeel van het Versnellingsprogramma Informatie-uitwisseling Patiënt en Professional (VIPP) van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS). Dit versnellingsprogramma moeten ervoor zorgen dat er op een gestandaardiseerde en veilige manier informatie digitaal uitgewisseld kan worden met de patiënt. OPEN draagt hier aan bij door huisartsen en huisartsenorganisaties te helpen om online inzage voor patiënten mogelijk te maken. Het zorgt voor landelijke afstemming van de ICT-aanpassingen in de huisartsinformatiesystemen. En het biedt huisartsen, praktijkassistenten en praktijkondersteunde huisartsen scholingsmogelijkheden en informatiemateriaal om patiënten voor te lichten.

“Op een gestandaardiseerde en veilige manier informatie digitaal uitwisselen met de patiënt.”

Bijna alle huisartsenpraktijken in Nederland doen mee aan dit programma. Het is een uitdaging om deze allemaal te scholen en van de juiste informatie te voorzien. Dit gebeurt dan ook in samenwerking met regionale coalities. Voor het technisch mogelijk maken van de overdracht krijgt OPEN hulp van Stichting LEGIO.

Wat doet de Stichting LEGIO?

De Stichting LEGIO is opgericht door de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV), Ineen, het Nederlands Huisartsengenootschap (NHG), en NedHIS. De Stichting LEGIO organiseert het gezamenlijk overleg tussen de leden van de gebruikersorganisaties om de behoeften binnen de eerstelijnszorg te inventariseren voor het aanpassen van de informatiesystemen. Dit overleg resulteert in een programma van eisen aan de ICT-leveranciers. Dit doet LEGIO ook namens het OPEN-programma. Deze (technische) eisen worden opgesteld in overleg met alle belanghebbenden waar het gaat om een gestandaardiseerde en veilige manier van informatie digitaal uitwisselen tussen patiënt en professional. Bij LEGIO worden al deze belangen bijeen gebracht en omgezet in nuttige en meetbare eisen die zoveel mogelijk gestandaardiseerd zijn. De ICT-leveranciers bouwen deze eisen vervolgens in hun Huisartsen Informatie Systemen (HIS). Wanneer deze ingebouwd zijn en een juiste aansluiting is gemaakt richting de patiënt via een portaal of persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO), kan de huisarts er mee gaan werken. Wel volgt de huisarts eerst een scholing (via OPEN) om te weten hoe met de HIS gewerkt dient te worden.

De uitdaging bij complexe ICT(-programma’s) voor de zorg

De grootste uitdaging bij complexe ICT-programma’s is het verbinden van meerdere systemen aan elkaar, zoals dat ook bij OPEN gebeurt. Dit kan behaald worden door eenduidigheid in het vijflagenmodel van NICTIZ te organiseren. Hierbij wordt er wel vanuit gegaan dat de ICT-architectuur van de betrokken organisaties op orde is. De vijf lagen waar overeenstemming over moet komen, zijn ‘beleid’, ‘samenwerking’ (proces), ‘de informatie die uitgewisseld moet worden’, ‘koppelen van applicaties’ en ‘infrastructuur’.

Programma’s zoals OPEN (in samenwerking met LEGIO) werken om overeenstemming te krijgen tussen voornoemde vijf onderdelen met verschillende partijen. Zo zijn er een aantal partijen betrokken op bestuurlijk niveau, het niveau van het zorgproces en het informatieniveau, wanneer we het NICTIZ-model volgen. Dit zijn VWS, NHG, LHV, Ineen, NICTIZ, MedMij, Logius, NedHis en VZVZ. Op het niveau van applicatie en het niveau van infrastructuur zijn dit weer andere partijen, zoals leveranciers, Persoonlijke Gezondheidsomgevingen (PGO), en dienstverlenende zorgaanbieders (DVZA). Ook hebben de regionale coalities en de huisartsen een belangrijke rol, omdat zij uiteindelijk moeten gaan werken met de aanpassingen in de nieuwe systemen. Aanvullend komt de patiënt – pas later in het proces – in beeld.

Kortom, een doel en programma met een complex speelveld van belangen, processen, informatie, applicaties en infrastructuur. Het NICTIZ-model streeft naar interoperabiliteit tussen deze lagen met twee of meerdere partijen. Wanneer er meerdere partijen betrokken zijn, zoals het voorbeeld schetst, wordt overeenstemming ingewikkeld. Met meer dan 12 partijen betrokken en verdeeld over verschillende niveaus is interoperabiliteit een grote uitdaging.

Op welke manier helpt OchtendMensen bij het versnellen van informatie-uitwisseling tussen patiënt en professional

Het versnellen van informatie-uitwisseling tussen patiënt en professional speelt zich af binnen een ingewikkeld speelveld tussen patiënt, professional, ICT, leveranciers, belangenvereniging en het ministerie. Het is een grote organisatorische opgave met veel afstemming tussen betrokken partijen en complexe planningen. Dit vraagt veel organisatiekracht.

OchtendMensen draagt bij aan deze organisatiekracht bij het programma OPEN en de Stichting LEGIO om informatie-uitwisseling mogelijk maken.

OchtendMensen-adviseur Anne Goossens werkzaam als programmasecretaris bij OPEN. Bij de Stichting LEGIO is OchtendMensen-adviseur Chris van der Sluijs werkzaam als secretaris.

Daarnaast nodigt OchtendMensen regelmatig experts uit het veld uit om in een masterclass in gesprek te gaan en mee te denken over hun complexe vraagstukken. Op deze manier helpen we zorgprofessionals en zorgorganisaties om verder te komen. En leren wij als OchtendMensen van de laatste ontwikkelingen in het zorgveld.

Meer over digitale innovaties in de zorg lees je op de themapagina op onze website. En wij vertellen je graag wat OchtendMensen nog meer doet in de Zorg & Gezondheid.

De laatste week van de OchtendMensen Slimme Zorg-estafette staat in het teken van persoonlijke gezondheids- en zorgmonitoring die zorg op afstand mogelijk maken.

FocusCura is de Nederlandse marktleider op het gebied van zorginnovaties thuis – zorg op afstand – en heeft al 17 jaar als missie om technologie van waarde te maken voor de zorg, met als doel mensen langer zelfstandig te laten leven. Hiervoor pakt FocusCura de regierol en werken zij samen met o.a. zorgverleners, cliënten, zorgverzekeraars en softwareontwikkelaars.

OchtendMensen-adviseur Melodi Dekker (foto boven) sprak met Jeroen van der Heijden – één van de mensen van het eerste uur van FocusCura – over slimme zorg en de kansen en uitdagingen die hiermee gepaard gaan.

Even voorstellen: Jeroen van der Heijden van FocusCura

Al bijna 30 jaar is Jeroen van der Heijden geboeid door zorginnovaties. Deze zorgsector was geen bewuste keuze voor hem, maar er was wel een directe aanleiding dat ‘het kwartje viel’. Ineens realiseerde hij zich wat technologie voor hulpbehoevende mensen kan betekenen. “Ik was nog maar net gestart bij een fabrikant van personenalarmering, toen mijn oma van de trap viel, haar heup brak en geen kant meer op kon. Vervolgens moest ze 13 uur wachten tot er hulp kwam. Direct realiseerde ik me dat als ze een alarmzender had gedragen, ze niet zo lang had hoeven wachten. En dat wachten was haar grootste trauma, meer nog dan de breuk.”

Jeroen ging vanaf dat moment op een persoonlijke missie. Hij nam zich voor om zoveel mogelijk mensen zo lang mogelijk thuis te laten leven door zorgtechnologie. Ook zijn oma kreeg een personenalarmering. Toch zag Jeroen dat je er alleen met slimme technologie nog niet bent. De totaaldienst maakt namelijk het verschil. Juist de combinatie met beheer, implementatie, deskundige alarmafhandeling, uitstekende service en ontzorging voor de zorgverleners (die onder druk staan) krijgt innovatie van de grond.

Met deze gedachte kwam Jeroen in 2005 in contact met Daan Dohmen, die net FocusCura was gestart. Daan had FocusCura opgericht vanuit de gedachte dat de technologie er ‘gewoon’ al is en zich in razendsnel tempo ontwikkelt. Hier zorgen namelijk allerlei wereldspelers al voor. Maar hoe maak je deze technologie ook van waarde voor de zorg? Twee zielen, één gedachte. Jeroen werd al snel de eerste leverancier voor personenalarmering van FocusCura en sinds 2008 is hij ook onderdeel van FocusCura.

Wat betekent Slimme Zorg voor jou?

Jeroen: “Slimme Zorg betekent voor mij dat we technologie en zorg niet meer als twee losse onderdelen van elkaar zien, maar dat gebruik van technologie inherent is aan hoe we zorg leveren. Slimme Zorg zit hem dus in hoe je digitale innovatie binnen die zorg gaat organiseren.” Door de uitdagingen waar we in het zorglandschap tegenaan lopen, zoals personeelstekorten en vergrijzing, is er volgens Jeroen eigenlijk maar één weg te gaan: digitale innovatie standaard onderdeel laten uitmaken van het zorgproces.  

Hoe kan technologie van meerwaarde zijn voor zorgverlening?

Voor een groot deel heeft de tijd zijn werk gedaan. Het wordt voor iedereen steeds eenvoudiger en normaler om technologie te gebruiken. Daarnaast merkt Jeroen op: “De laatste jaren zien we een grote verschuiving in hoe cliënten aankijken tegen het gebruik van technologie voor het ontvangen van zorg. Cliënten zien steeds meer de voordelen van zorg op afstand.” Zo maakt een slimme medicatiedispenser het mogelijk dat cliënten, na een herinnering, zélf hun medicatie kunnen innemen. Ze zijn dan minder afhankelijk van hun zorgverleners, die de medicatie op afspraak en vaak handmatig moesten aanreiken. Dit leidt in de praktijk tot veel meer onafhankelijkheid voor cliënten. Ook voor de therapietrouw en de gezondheid van de cliënt is het beter, want de medicatie wordt op deze wijze altijd tijdig ingenomen.

“Door het automatiseren van bepaalde handelingen heeft de zorgverlener meer tijd voor de cliënt. Dit betekent: persoonlijkere zorg.”

Ook voor de zorgverleners leveren zorgtechnologieën die zorg op afstand mogelijk maken een enorme tijdswinst op, met meer kwaliteits-tijd tussen de zorgverlener en cliënt tot gevolg. Door het automatiseren van bepaalde handelingen – bijvoorbeeld het meerdere keren per dag automatisch aanreiken van de medicatie – heeft de zorgverlener meer tijd voor de cliënt. Dit betekent: persoonlijkere zorg. Bovendien heeft dit als uitwerking dat de werkdruk bij zorgverleners lager wordt.

Hoe kunnen we technologie écht van waarde maken voor de zorg?

Technologie is volop aanwezig: denk aan smartwatches, wearables en sensoren. De uitdaging zit hem in het vinden van manieren hoe de zorgverlener met die technologie aan de slag kan en zich tegelijkertijd kan blijven richten op zijn of haar kerntaak: het leveren van zorg. FocusCura ontzorgt de zorgverleners door innovatieve diensten te leveren van A tot Z (van installatie tot beheer van digitale zorgtoepassingen). Dit combineert FocusCura met kennis van technologie en de stakeholders binnen de zorgsector. Door in gesprek te blijven treedt FocusCura ook op als de ‘spil’ tussen de verschillende stakeholders, zoals cliënten, zorgverzekeraars, ontwikkelaars, zorgcentrales en zorgverleners.

“Daarnaast vragen innovaties zoals cMed Plus, waarbij de cliënt de eigen regie heeft, om een nieuwe vorm van zorgverlening,” stelt Jeroen. De zorgverlener wordt wellicht meer als een ‘coach’ gezien. Om zorgverleners te ondersteunen ontwikkelt FocusCura praktijkgerichte e-Learning-programma’s, die zorgverleners kunnen volgen wanneer zij dat zelf willen.

De uitdaging voor Slimme Zorg

Jeroen: “De uitdaging – of eigenlijk de kans – voor de toekomst is om de technologische ontwikkelingen op de voet te volgen en hierbij continu na te gaan hoe deze voor de zorg ingezet kunnen worden.” De druk op de zorg blijft groot, en in de praktijk blijkt dat digitale zorginnovatie één van de zaken is die aantoonbaar kan zorgen voor een verlichting. “We hebben geen glazen bol,” zegt Jeroen. “Zoiets onvoorspelbaars als een pandemie heeft enorme invloed gehad op digitale innovatie. Kijk bijvoorbeeld naar beeldbellen.”

“De uitdaging – of eigenlijk de kans – voor de toekomst is om de technologische ontwikkelingen op de voet te volgen en hierbij continu na te gaan hoe deze voor de zorg ingezet kunnen worden.”

Dit ‘trendwatchen’ is cruciaal, want in de praktijk blijkt dat technologische ontwikkelingen zich soms moeilijk laten voorspellen. Jeroen: “Als organisatie vragen wij ons daarom telkens af: hoe wendbaar zijn we en hoe goed kunnen wij inspelen op ontwikkelingen? Zo kun je als organisatie bij alle bewegingen in de wereld, zoals demografische en technologische ontwikkelingen, altijd je rol blijven pakken en daarmee toegevoegde waarde blijven leveren voor de zorg.”

Maar alleen een regiefunctie die de huidige ontwikkelingen op de voet volgt, is niet genoeg. Ook het financieringslandschap speelt een belangrijke rol. Zorginnovatie kan ‘over de keten heen’ ontzettend veel opleveren voor de wijkzorg. Samen met universiteiten, zorgverzekeraars en zorginstellingen zet FocusCura zich elke dag in om dit aan te tonen. Hierdoor krijgt innovatie een steeds stevigere plek in de structurele financiering van zorg.

“Zorgverleners en zorggebruikers hebben een essentiële rol om als ‘ambassadeur’ voor digitale innovaties in de zorg op te treden.”

Innovatie moet volgens Jeroen ruim baan krijgen bij de zorginstellingen; de plek waar digitale technologieën geïmplementeerd worden. Andere vragen die Jeroen hierbij stelt zijn: “Is er intrinsieke motivatie binnen zorginstellingen om digitalisering ruimte te geven, of wordt het gezien als een ‘moetje’? Hoe ga je dit borgen in de organisatie?” Soms is er nog een kloof tussen de top en de uitvoering. Jeroen ziet een essentiële rol voor zorgverleners en zorggebruikers om als ‘ambassadeur’ voor digitale innovaties in de zorg op te treden. Jeroen sluit af: “Innovatie moet écht in de poriën zitten.”

Hoe draagt OchtendMensen bij aan de implementatie van zorgtechnologie?

Ook bij OchtendMensen houden we ons in onze opdrachten bezig met de implementatie van zorgtechnologie.

Zo helpt OchtendMensen-adviseur Anne Goossens in de rol van programmasecretaris bij het versnellingsprogramma OPEN. OPEN is een door de overheid opgezet programma met als doel huisartsen te ondersteunen bij het veilig online delen van medische gegevens met hun patiënt.

OchtendMensen-adviseur Chris van der Sluijs ondersteunt Akkedeer bij de dienst Leefsamen. Leefsamen helpt ouderen en naasten met het gebruik van slimme sensoren thuis. Zo kunnen ouderen langer en veiliger thuis blijven wonen.

Meer over digitale innovaties in de zorg lees je op de themapagina van onze website. En wij vertellen je graag wat OchtendMensen nog meer doet binnen het domein Zorg & Gezondheid.

In de zorg vliegen de ontwikkelingen je om de oren. Innovatieve technologieën veranderen de wijze waarop zorgorganisaties werken aanzienlijk. De mogelijkheden lijken onbegrensd. De urgentie en noodzaak om ruimte te creëren voor nieuwe ontwikkelingen, te experimenten en nieuwe inzichten te vertalen naar beleid en praktijk, zijn van groot belang om de uitdagingen van de toekomst aan te gaan. Het hebben van een innovatiestrategie als zorgorganisatie is hierin zeer helpend.  

OchtendMensen-adviseurs dragen op verschillende manieren bij aan het opzetten of creëren van samenhang in innovatietrajecten.

Vaak ontbreekt een innovatiestrategie in de acute zorg 

OchtendMensen heeft gesproken met projectleiders, projectmanagers en CMIO’s van verschillende ziekenhuizen. Hieruit kwam naar voren dat lang niet alle ziekenhuizen een écht uitgesproken strategie hebben op het gebied van innovatie, of dat de uitwerking van de strategie in het primaire proces ontbreekt. Veel innovaties sluiten aan bij de zorgbehoefte op het niveau van een afdeling of vakgroep, maar bieden geen garantie voor samenhang of synergie met andere digitale innovaties op het niveau van het ziekenhuis. 

Van innovatiestrategie naar daadwerkelijke uitvoering 

Met een innovatiestrategie wordt een stip op de horizon gezet. Maar bovenal wordt antwoord gegeven op de vraag: Welke strategische keuzes zijn er nodig om de richting en manier van innoveren te verankeren binnen de huidige organisatiestrategie? Bij het operationaliseren hiervan wordt vaak gezien dat de focus verschuift. Van visie en gedachten die in een ‘gecontroleerde’ omgeving op papier zijn gezet, naar de daadwerkelijke praktijk waarin tegenslagen en ‘gedoe’ het resultaat eïnvloeden. Dan begint het pas echt!

Een gestructureerde aanpak leidt tot groter succes 

Juist initiatieven die bijdragen aan vernieuwing, kunnen tot een groter succes leiden als ze zijn ingebed in een structuur. Deze structuur is zeker niet per definitie planmatig of volgens de traditionele waterval-methode (sterker nog: liever niet), maar moet juist zo worden ingericht dat experimenten en nieuwe initiatieven worden toegejuicht.

Door kort-cyclisch te werken, continue deelresultaten op te leveren en doelen te blijven bijstellen, worden ‘lessons learned’ gedurende innovatietrajecten meegenomen en direct vertaald naar concrete toegevoegde waarde van projecten.

Wil je meer weten over welke randvoorwaarden nodig zijn voor het succesvol inzetten van digitale innovaties in de acute zorg? Vraag dan hieronder onze whitepaper ‘Randvoorwaarden voor het implementeren van digitale innovaties in ziekenhuizen’ aan.  

Wil je meer weten over wat OchtendMensen voor jouw organisatie kan betekenen? Lees dan de projectomschrijving van OchtendMensen-adviseur Fenna Reuvers: Programmasecretaris Innovatielab Maastricht UMC+ of lees over onze andere opdrachten in de Zorg & Gezondheid. 

Bij zorgverzekeraar VGZ staat innovatie hoog in het vaandel. OchtendMensen-adviseur Nienke Adema ging in gesprek met Charlotte Oldenburg – Innovatiemanager en missieleider van het netwerk Zinnige Zorg van VGZ – over hoe zij aankijkt tegen een initiatief dat lang een toekomstvisie is geweest, maar nu werkelijkheid lijkt te worden: een ziekenhuis zonder muren, oftewel een digitaal ziekenhuis.

Even voorstellen: Charlotte Oldenburg, innovatiemanager en missieleider netwerk Zinnige Zorg van VGZ

Charlotte Oldenburg is werkzaam bij zorgverzekeraar VGZ als innovatiemanager en missieleider van het netwerk Zinnige Zorg. Als missieleider zet zij zich samen met innovatieve aanbieders in om de zorg in Nederland aantoonbaar beter te maken voor de patiënt en te kijken naar oplossingen voor de oplopende personeelstekorten en zorgkosten. Het netwerk Zinnige Zorg bestaat uit 12 ziekenhuizen, 4 GGZ-instellingen, 3 V&V-instellingen en Coöperatie VGZ.

Hoe kijk jij aan tegen het digitale ziekenhuis?

“In een verkenning hiernaar hebben wij vanuit het netwerk Zinnige Zorg met Mercy Virtual Care Center (het eerste digitale ziekenhuis ter wereld in Chesterfield, Verenigde Staten) gesproken. Een volledig digitaal ziekenhuis, waarin geen bedden aanwezig zijn, artsen en verpleegkundigen achter hun computer zitten en dat bijna geheel gebruikt maakt van ‘telemedicine’. Het is een innovatief concept dat bijdraagt aan het verminderen van ziekenhuisopnames en consulten, maar ook de kwaliteit van zorg voor patiënten verbetert en toegankelijker maakt. De geografische kenmerken van landen als Amerika maken ook dat de noodzaak voor een concept als het digitale ziekenhuis meer aanwezig is. De afstanden zijn groter en mensen wonen verder uit elkaar. Dit is anders dan in Nederland, waar ziekenhuiszorg relatief dichtbij is.”

“Het digitale ziekenhuis is een innovatief concept dat bijdraagt aan het verminderen van ziekenhuisopnames en consulten, maar ook de kwaliteit van zorg voor patiënten verbetert en toegankelijker maakt.”

“Daarnaast zijn niet alleen in het buitenland verschillende initiatieven te vinden het gebied van ‘telemedicine’ of ‘telemonitoring’. Ook in Nederland zijn tal van voorbeelden bekend. Het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen is één van de voorlopers op digitale zorg. Telemonitoring is bij meer dan acht patiëntgroepen ingezet, o.a. voor COPD- en hartfalenpatiënten. Je ziet dat de aanpak van telemonitoring leidt tot minder (spoed)opnames, doordat exacerbaties of urgente hart- of longproblemen eerder herkend en voorkomen kunnen worden. Dit is een mooi voorbeeld van digitalisering in de zorg, waarbij de kwaliteit en toegankelijkheid van zorg voor de patiënt wordt verbeterd én het voordelen oplevert voor de betaalbaarheid van zorg.”

“Een ander voorbeeld is DiSofa, een psychologiepraktijk die uitsluitend online GGZ-zorg biedt. DiSofa behandelt patiënten verspreid door heel Nederland en werkt samen met psychologen die buiten Nederland wonen. Hierdoor kan er 24/7 psychologische zorg worden aangeboden, wordt de patiënt geholpen in zijn/haar eigen vertrouwde thuisomgeving en is er geen wachttijd.”

Geen digitaal ziekenhuis, maar een digitaal platform

De zorg voor patiënten wordt niet enkel in het ziekenhuis geleverd, maar ook door andere zorgpartijen. De digitale patiëntreis gaat verder dan het ziekenhuis. Eigenlijk spreekt Charlotte daarom ook liever van een digitaal platform dan van een digitaal ziekenhuis. “Huisartsen, GGZ-instellingen, ouderenzorginstellingen en andere aanbieders in de zorg- en welzijnketen zijn hier een belangrijke speler in. Zij moeten ook kunnen aansluiten op de digitale innovaties.”

Wel verwacht Charlotte dat er nog altijd fysiek aanbod nodig zal blijven. “Je moet goed weten voor welke zorg of ondersteuning digitale mogelijkheden goed werken én voor welke niet. Er bestaan al online apotheken en huisartsen, maar voor (spoed)operaties of een deel van de diagnostiek heb je nog fysieke locaties nodig. Het aanbieden van zorg in een blended en hybride variant lijkt mij daarom veel realistischer.”

Kwaliteit en betaalbaarheid van zorg

Kijkend naar de betaalbaarheid van (digitale) zorg, is het belangrijk te kijken welke gevolgen dit heeft voor de betaalbaarheid van de gehele zorg, zowel op micro- als op macroniveau. Digitale zorg is niet per definitie goedkoper.

Charlotte: “Als organisaties aan de slag gaan met innovaties of nieuwe zorgvormen, is een belangrijke vraag en uitdaging om goed te kijken naar wat je gaat afbouwen als je nieuwe vormen van digitale zorg of innovaties in gebruik hebt genomen. Wanneer je een deel van de poliklinische zorg digitaal organiseert, heb je dan nog wel hetzelfde aantal vierkante meters nodig? En een grote parkeerplaats voor alle patiënten die naar het ziekenhuis komen? Als je naar de toekomst en digitalisering van de zorg kijkt, betekent dit dat je ook moet gaan kijken naar hoe je op de lange termijn omgaat met vastgoed, de inzet van personeel en samenwerkingen met leveranciers.”

“Digitale zorg is toegankelijk en plaats- en tijdonafhankelijk.”

“Bij zorgverleners en patiënten zie je wel dat zij zich steeds meer bewust zijn van de voordelen van digitale zorg. Patiënten krijgen meer regie over hun eigen gezondheid. Digitale zorg is toegankelijk en plaats- en tijdonafhankelijk. En digitale zorg sluit aan op de patiëntbeleving. Voor zorgverleners biedt digitale zorg kansen om meer directe tijd voor de noodzakelijke fysieke patiëntenzorg over te houden en minder tijd kwijt te zijn aan administratieve taken en werkprocessen, mits het goed geïntegreerd wordt.”

Daarnaast is een belangrijke factor ‘aandacht hebben voor de combinatie van zinnige zorg en digitalisering’. Hoe zorg je voor digitale zorg die ook gepast en zinnig is? Je wilt voorkomen dat het overbehandeling of onnodige diagnostiek in de hand werkt. Dat is onderaan de streep niet goed voor de patiënt, we hebben er het personeel niet voor om die zorg te bieden en de zorgkosten stijgen dan alsnog.

Belangrijke randvoorwaarden: gegevensuitwisseling, een digitale strategie en gepaste zorg

Voor het laten slagen van een concept als het digitale ziekenhuis is wel een aantal randvoorwaarden sterk noodzakelijk. “Data-uitwisseling tussen zorgaanbieders is van groot belang om digitale zorg te laten slagen. Samenwerking in én tussen zorginstellingen wordt nu vaak bemoeilijkt omdat dit (nog) niet mogelijk is.”

“Daarnaast is voor zorgorganisaties het hebben van een strategie op innovatie een belangrijk uitgangspunt. Een onderbouwd beeld waar je naartoe wilt, helpt om focus te houden. Vervolgens is het ook een kwestie van lef hebben. Durf als organisatie te starten met verschillende innovatieve initiatieven en te leren van de ervaringen die je hierin opdoet. Een gemeenschappelijke en landelijke visie over hoe de toekomst van de zorg er in 2030 of 2040 uitziet, zou daarbij een goede aanvulling zijn. Deze ontbreekt momenteel. Verschillende instellingen zijn zelf bezig met pilots en het opstarten van initiatieven, maar je kunt elkaar versterken door van elkaar te leren en waardevolle lessen onderling te delen.”

“Digitalisering is een middel om zinnige zorg voor elkaar te krijgen en niet een doel op zich.”

“Een ander thema is, dat er bij de invoering van digitale zorg of innovaties vaak een nieuw proces wordt ontworpen dat naast een bestaand proces wordt gezet. Indien je innovaties en digitalisering wilt laten slagen, dan moet je bestaande processen vervangen en nieuwe werkprocessen in plaats van de oude werkprocessen gaan gebruiken. Deze nieuwe processen moet je wel ontwerpen vanuit de patiënt, en niet vanuit het aanbod. Soms lijkt digitalisering een doel. Terwijl digitalisering volgens mij een middel is om zinnige zorg voor elkaar te krijgen en niet een doel op zich.”

Wat zijn tips voor zorgorganisaties die aan de slag willen met een digitaal ziekenhuis of ecosysteem?

“Zet een goede digitale strategie neer en betrek daarin patiënten en ketenpartners. Kijk hoe de digitale patiëntreis eruit ziet – vanuit de patiënt – en wat je hiervoor nodig hebt. Zijn dit triagesystemen of misschien wel een callcenter dat 24/7 bereikbaar is?”

“Heb oog voor het veranderproces bij innovaties in de zorg: zorg dat je zorgmedewerkers, ondersteunende diensten en overige belanghebbenden goed betrekt. Neem elkaar mee in ontwikkelingen en wissel geleerde lessen en werkzame elementen uit. Ga vervolgens vooral ook aan de slag. Durf je organisatie te transformeren en de status quo te challengen.”

Meer over digitale innovaties in de zorg lees je op de themapagina op onze website. En wij vertellen je graag wat OchtendMensen nog meer doet in de Zorg & Gezondheid.

OchtendMensen ging in gesprek met mevrouw Schreuder (92) en haar buurman Bas over zo lang mogelijk zelfstandig wonen in je eigen huis. Wat kan nog zelfstandig? Waarin kunnen je naasten je steunen? We bespreken de uitdagingen uit de dagelijkse praktijk en koppelen die aan de mogelijkheden die de digitale innovatie Leefsamen biedt.

Even voorstellen: mevrouw Schreuder

Mevrouw Schreuder is 92 jaar en woont aan de rand van park Clingendael in Den Haag in een portiekwoning op de eerste etage. Ze probeert elke dag een stukje te wandelen, doet haar eigen boodschappen en weet haar huishouden zelfstandig draaiende te houden. Omdat ze nooit is getrouwd en geen kinderen heeft, is ze gewend om voor zichzelf te zorgen. Mevrouw Schreuder heeft nooit veel vrienden gehad, maar gelukkig ziet ze elke week nog haar beste vriendin voor een kopje thee en gezellig bijpraten.

Zelfstandig thuis blijven wonen: lukt dat nog?

Mevrouw Schreuder legt uit dat sommige dingen haar de laatste tijd meer moeite kosten. De dagelijkse wandeling gaat moeizamer. De trap in haar portiek is smal en kan met nat weer glad worden. Ze is bang een keer uit te glijden. Daarnaast merkt ze dat ze soms dingen vergeet. Zo had ze laatst het eten laten aanbranden. Er hing een brandlucht in het portiek. De buren hadden aangebeld om te vragen of alles goed ging. Ze schaamde zich, maar gelukkig reageerden de buren begripvol en behulpzaam.

Liever een goede buur dan een verre vriend

Buurman Bas merkt dat mevrouw Schreuder de afgelopen maanden regelmatiger tegen probleempjes aanloopt. Zo ruikt hij bijna wekelijks de lucht van aangebrand eten. Hij ziet dat mevrouw Schreuder minder vast ter been is dan vroeger. Omdat hij weet dat mevrouw Schreuder weinig bezoek krijgt, is hij met haar in gesprek gegaan over hoe het met haar gaat. Hij heeft gevraagd of hij en zijn vrouw haar kunnen helpen. Mevrouw Schreuder stond niet meteen te springen om hulp. Wel heeft ze aangegeven het fijn te vinden als ze bij Bas kan aanbellen als ze ergens hulp voor nodig heeft. Die afspraak hebben ze dan ook gemaakt.

Er zijn als het nodig is: hoe doe je dat?

De situatie van mevrouw Schreuder en haar buurman Bas komt regelmatig voor. Ouderen willen vaak graag in hun vertrouwde omgeving oud worden, en het liefst zo zelfstandig mogelijk. Tegelijk zie je ouderen ook tegen hun grenzen aanlopen, en dan hulpbehoevend worden en in potentieel onveilige situaties terecht komen. Naasten zoals Bas willen helpen. Maar hoe ze het beste kunnen helpen, is zowel voor de ouderen als de naasten lastig concreet te maken. Digitale innovaties kunnen een verbinding leggen tussen de naasten en ouderen. Leefsamen is daar een mooi voorbeeld van!

Leefsamen: digitale innovatie voor langer zelfstandig thuis wonen

Leefsamen is een innovatief concept dat met behulp van slimme sensoren onveiligheid signaleert en de verbinding legt tussen ouderen en hun naasten (kinderen, buren, vrienden, etc.) en/of een servicecentrale. Door de inzet van slimme sensoren kan een brand of een val worden gesignaleerd, waarna Leefsamen de verbinding legt tussen het signaal en de naasten.

Een concreet voorbeeld voor de situatie van mevrouw Schreuder: De rookmelder en bewegingssensor bij mevrouw Schreuder staan in verbinding met de telefoon van buurman Bas waardoor er automatisch een bericht wordt verstuurd in geval van rookontwikkeling of afwijkende beweegpatronen (zoals een val).

OchtendMensen-adviseur Chris van der Sluijs helpt met de uitrol van ‘Leefsamen’ in de gemeente Eersel. Daarmee draagt OchtendMensen bij aan een veiliger thuissituatie voor ouderen door digitale innovatie.

Wil je meer weten over het project Leefsamen? Lees dan de projectomschrijving van OchtendMensen-adviseur Chris van der Sluijs: Project­ondersteuner aanvraag Stimulerings­regeling eHealth Thuis.

Meer over digitale innovaties in de zorg lees je op de themapagina op onze website. En wij vertellen je graag wat OchtendMensen nog meer doet in de Zorg & Gezondheid.