De maand mei 2021 staat bij OchtendMensen in het teken van samenwerking in de zorg; de hele maand verdiepen we ons in dit thema en nemen jou daarin graag mee.

De eerste week gaan we wat dieper in op de Juiste Zorg op de Juiste Plek (JZOJP). Als je uit de zorg komt, dan zal deze beweging je vertrouwd in de oren klinken. En anders is dit een mooie kans om het concept te leren kennen. De aanleiding van JZOJP is dat de zorg toekomstbestendiger gemaakt moet worden. De filosofie daarbij is voorkomen, verplaatsen en vervangen. OchtendMensen-adviseurs Anouschka Rozendaal en Bloys Sebregts spraken met Marius Buiting. Marius is directeur van de Nederlandse Vereniging van Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ) en hij is voorzitter van de programmacommissie van Juiste Zorg op de Juiste Plek bij ZonMw. Vanuit het perspectief van toezichthouder en de commissie bij ZonMw kan hij ons dus zeker meer hierover vertellen.

Even voorstellen: Marius Buiting, directeur NVTZ en voorzitter programmacommissie Juiste Zorg op de Juiste Plek ZonMw

Marius is opgeleid als arts en jurist. Hij kreeg al snel interesse in het kwaliteitsdenken binnen de zorg. Hij heeft jarenlang gewerkt bij het kwaliteitsinstituut CBO. Hij groeide door tot president van de ESQH (European Society for Quality in Healthcare). Daarna is hij directeur geworden van de Nederlandse Vereniging van Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ). Binnen het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft Marius zich nog bezig gehouden met de wet BIG (Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg), de Kwaliteitswet en de Klachtwet. Inmiddels zijn deze wetten samengevoegd tot de WKKGZ (Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg). Tot slot is Marius ook voorzitter van de Programmacommissie JZOJP bij ZonMw.

Je hebt veel verschillende rollen gehad in je loopbaan. Wat is jouw beeld vanuit die verschillende rollen van JZOJP?

“Aan het begin van de kabinetsperiode is er gekozen voor het opzetten van verschillende programma’s binnen de zorg. JZOJP is daarbij het grootste, overkoepelende programma. Er zijn plussen en minnen aan deze benadering. De overlap tussen deze programma’s is vaak groot en daardoor moet men goed nadenken hoe de programma’s samenhangen.

“Er zit altijd haast bij beleid maken, en veel thema’s binnen JZOJP zijn interessant. Maar soms moet je het niet allemaal tegelijk doen.”

De duurzaamheid van deze programma’s is ook een belangrijk punt, zeker als het volgende kabinet nieuwe prioriteiten stelt. ZonMw beheert namelijk geld waar partijen subsidies op in kunnen dienen. De verwachting is dat dat zeker veel gaat opleveren, maar hierbij is het wel van belang dat je zeker weet dat deze projecten een duurzaam vervolg kennen.
Bij JZOJP hebben ze allerlei thema’s die ze aanpakken. Hierbij moet er soms wat op de eerste of tweede lijn gebeuren of het heeft te maken met burgerperspectief en e-health (digitale toepassingen in de zorg). Er zit altijd haast bij beleid maken, en veel thema’s binnen JZOJP zijn interessant. Maar soms moet je het niet allemaal tegelijk doen. Vanuit de programmacommissie van ZonMw sturen we hierop door middel van verschillende uitvragen.”

Kun je deze uitvragen vanuit de programmacommissie van ZonMw toelichten?

“We hebben drie uitvragen gedaan vanuit de programmacommissie van ZonMw. Bij de eerste uitvraag wilden we samenwerkingsprojecten stimuleren in de regio. Hierbij moeten de publieke gezondheid, preventie, patiënten, burgers en aanbieders aangehaakt zijn. Dit resulteerde in reacties van diverse consortia met burgerorganisaties, GGD’s en gemeentes, en dat was ook wat we bij ZonMw wilden. Toch merkten we dat de uitvraag nog niet concreet genoeg was, dus was het alsnog een uitdaging om projecten te honoreren die aansloten. We konden bijsturen bij de tweede uitvraag, maar er was nog niet een eigen visie.

De tweede uitvraag is dus op veel vlakken aangescherpt, volgens het gedachtegoed van JZOJP. Het hele idee van JZOJP is dat de regio het punt is waar zorgvraag en -aanbod samen moeten komen met minder marktwerking en meer regionale samenwerking. Geldt dit voor een regio, of (nog) niet? In dat laatste geval is geregeld dat een regio een voucher kan aanvragen. Bij die tweede uitvraag mochten we alleen honoreren als het regiobeeld goed is en dat is al een grote verbetering. Daarnaast is een noodzakelijke randvoorwaarde bij een aanvraag dat er een aangrijpingspunt vanuit het burgerperspectief in zit: zit dat voldoende vertaald in de organisatie? Ook is het essentieel dat een initiatief arbeidsbesparend is. In de tweede uitvraagronde konden we daardoor als commissie de projecten beter beoordelen.
ZonMw maakt ook gebruik van referenten uit patiëntenorganisaties en burgerbewegingen, zodat het patiënten- en burgerperspectief ook meegenomen kon worden. Dit levert interessante inzichten op maar tegelijkertijd kan ook het patiënten perspectief het oude denken vertegenwoordigen.”

En nu zitten jullie in de derde ronde van uitvragen: Wat is je voortschrijdend inzicht?

“Ja, we zijn nu met de derde ronde van uitvragen bezig. Waar bij de eerste twee uitvragen de visie nog ontbrak, willen we dit nu expliciet in de uitvraag betrekken. De grootste zorg is dat er telkens weer nieuwe programma’s starten. Er zijn zoveel verandertrajecten en daar zijn soms geen landingsbanen voor. Daardoor verandert er bij verandertrajecten vaak weinig, terwijl er wel hard aan gewerkt is. Vooraf moet je daarom eigenlijk al bedenken hoe een verandering duurzaam geborgd kan worden in de praktijk.

“Geef mensen ook de eigen ruimte om er zelf aan te werken bij een verandering.”

Paradoxaal genoeg zie je ook soms dat wat geen politieke aandacht krijgt wel verandert. Geef mensen ook de eigen ruimte om zelf aan een verandering te werken.”

Zou er minder aandacht naar JZOJP moeten gaan?

“Het is interessant om te kijken naar de ontwikkelingen in 50 jaar zorg: wat gaat beter en wat gaat slechter in de zorg van nu? Over zo’n lange periode zie je de echte verbeteringen, en JZOJP is dan een klein bouwsteentje. Onder de verduurzaming van zorg liggen vaak langjarige transformatieve principes. En het maakt niet uit hoe lang je erover doet, als ze maar bewegen. Een mooi voorbeeld is een nieuw evenwicht tussen de professional en de patiënt. ‘Shared decision making’ (samen beslissen) is daar een vorm van. Een stapje verder gaat zelfmanagement, waarbij je de patiënt dokter van zijn eigen ziekte maakt. Door te kijken naar de laatste complicaties, konden we evalueren of deze methode echt werkt. Bij diabetes-patiënten zagen we inderdaad minder complicaties, wat een positief teken is. Er kwam een finetuning op deze methode doordat mensen zelf hun waarden konden meten/monitoren.

Dit linkt aan JZOJP met drie principes:

1. Je geeft de patiënt zelf de mogelijkheden zichzelf te behandelen. Dit bevordert namelijk de intrinsieke motivatie. Topsport is bijvoorbeeld het steeds meer internaliseren van zelfsturing. Bij een beginner of bij een gevorderde moet je een andere soort coach zijn. Als je dit toepast op patiënten, dan heb je eerst te maken met zelfmanagement. Vervolgens is een patiënt in staat de professional feedback te tegen over wat de interventies bij de patiënt doen.
2. Dit finetunen van je eigen behandeling leidt tot een gelukkiger leven omdat vaste behandelschema’s en diëten, zoals bij diabetes, het leven onnodig inkaderen (gepersonaliseerde zorg).
3. Zelfmanagement ontlast de professional en geeft meer tijd en ruimte. Door goede behandeling en slimme technologie worden mensen steeds ouder, wat er ook toe leidt dat mensen gemiddeld langer chronisch ziek zijn. Dat vraagt extra professionele begeleiding. Als je die opgave wilt waarmaken, moet je ont-professionaliseren. Dit betekent de mogelijkheden bij de mensen met hun diagnoses leggen en dat kan niet alleen bij diabetes, maar ook bij vele andere ziektebeelden.”

Hoe kan JZOJP slagen? De zeven principes van Marius Buiting

Marius neemt ons mee in zeven principes waarvan hij vanuit zijn expertise denkt dat JZOJP kan slagen en de juiste zorg daadwerkelijk op de juiste plek valt.

1e = Co-creatie, zorgcoöperaties, ouder-initiatieven, ‘shared decision making’/samen beslissen. Dit gaat uit van een gelijkwaardige relatie tussen arts en patiënt. En stelt het leven van de patiënt centraal.

2 = De juiste schaal. Vindt de zorg op het juiste schaalniveau plaats? Zou de zorg bijvoorbeeld kleinschaliger bij de patiënt in de buurt kunnen of juist meer gecentraliseerd bij heel zeldzame ziektebeelden (bijvoorbeeld het Prinses Maxima Centrum)?

3 = Langer thuis. De beweging naar langer thuisblijven is al jaren in gang gezet. Corona versnelt hier misschien nog wel in. Dit stimuleert een proactieve benadering: wat is er nodig voor een goede kwaliteit van leven? Nu is het beleid namelijk altijd reactief.

4 = Waardering voor de professional. We moeten zuinig zijn op de mensen die werken in de zorg en niet concurreren op arbeid.

5= Minder mensen, meer doen. Waar mogelijk moeten we slimme technologie toepassen en tegelijk meer vertrouwen stellen in professionals door minder bureaucratie. Dat vraagt ook om een re-design in de zorg.

6 = Maatwerk. Geen standaardbehandelingen, maar gepersonaliseerde zorg. Iedere patiënt en iedere aandoening vraagt een heel eigen benadering en niet altijd dat wat medisch het meest voor de hand ligt.

7 = Positieve gezondheid. Een integrale benadering van de patiënt, waarbij alle relevante aspecten van iemands leven betrokken worden. Dit is een andere houding die ingezet kan worden bij preventie, maar ook bij het beter kunnen omgaan met de ziektes die je nu eenmaal in het leven oploopt.

Heb je nog een uitsmijter voor ons: Wat kunnen wij als OchtendMensen doen om onze rol in JZOJP te pakken?

“Het is niet vanzelfsprekend dat mensen handelen naar bovenstaande zeven principes. Het systeem is niet zo ingericht. Hoe ga je faciliteren dat deze principes meer ruimte krijgen? En dat de belemmeringen die deze principes tegenhouden, minder worden? Wat in ieder geval niet geholpen heeft is dat we aan de financiële kant beginnen, omdat dat professionals in de houding van verdienmodellen zet. We moeten terug naar de kern van de zorg en elkaar daarbij meer vertrouwen geven!”

Meer over samenwerken in de zorg lees je op de themapagina op onze website. En wij vertellen je graag wat OchtendMensen nog meer doet in de Zorg & Gezondheid.